Introdución

Unha paisaxe é unha realidade física que se percibe e a percepción depende da mirada do observador. Unha mirada que está condicionada ou sesgada pola súa cultura, formación e ambiente. Debemos valorar a paisaxe só desde o punto de vista estético ou debemos entender outros beneficios da mesma?

Esta é a pregunta básica que imos analizar, propoñendo para iso un obradoiro que afonde no coñecemento e posta en valor do territorio e que, ao mesmo tempo, permita avanzar no estudo desta cuestión.

Segundo o Convenio Europeo da Paisaxe (CEP), unha paisaxe é “unha compoñente esencial do medio no que viven as poboacións, expresión da diversidade do seu patrimonio común cultural, ecolóxico, social e económico e, ao mesmo tempo, fundamento da súa identidade". (Consello de Europa, 2000).

Pero a parte máis ecolóxica poucas veces se entende e se valora. O propio CEP destaca que as paisaxes non só inclúen aquelas de gran valor estético, senón tamén as cotiás, as de proximidade, nas que viven e desenvolven as súas actividades a maior parte da xente, e que en moitas ocasións son pouco valoradas.

En particular, preténdese abordar as cuestións:

• Por que é necesario un cambio na percepción da paisaxe?
• Por que é importante coñecer, comprender e valorar outros servizos que xeran os escenarios e a paisaxe?
• Por que apostar polo capital natural é unha necesidade e non é unha opción?
  

Para dar resposta a estas preguntas abordaranse aspectos conceptuais e contextuais, propoñendo reflexións para unha mellor valoración e, pola súa gran importancia, debatiranse as relacións e as achegas da natureza.

A Vía da Prata: un intercambio de percepcións

O Camiño de Santiago, como itinerario cultural de referencia, resulta moi relevante dende o punto de vista da percepción, xa que nel conflúen múltiples miradas que, de xeito pausado, percorren unha gran diversidade de paisaxes dentro do noso territorio. A proxección de Galicia de cara ao exterior faise en termos de percepción da paisaxe, sendo esta o atributo que máis chama a atención dos peregrinos desde un punto de vista positivo, nun 66,52 %, segundo o Plan estratéxico de Xacobeo 2021-22. O interese dun itinerario peonil destas características como eixe vertebrador das xornadas reside en tres cuestións:

• A confluencia de usuarios con diferentes idades, perfiles e sensibilidades, así como a interacción entre visitantes e poboación local, resultan unha oportunidade para o intercambio e o debate, permitindo acadar un coñecemento intenso do territorio que facilite á súa compresión, enriquecendo a forma en que percibimos a paisaxe.
  
• O trazado da Vía da Prata, que percorre o ámbito de estudo de leste a oeste e de sur a norte, provoca que os camiñantes atravesen un gran número de tipoloxías de paisaxe ao seu paso por este territorio, que van dende o singular ata o cotián, existindo en todos eles valores nos que indagar dende o punto de vista da percepción.
  
• O carácter peonil do camiño provoca unha relación lenta e pausada coa paisaxe, que permite percibir unha grande cantidade de factores nos que non repararíamos se a percorrésemos a maior velocidade. A experiencia do camiñante ten relación cos walkscapes (Careri, 2002), ou paisaxes do andar, o que nos leva inevitablemente a unha percepción da paisaxe máis completa e complexa, xa que está condicionada polo desprazamento, a multiplicidade de puntos de vista, a conxugación de distintos espazos e a variable temporal.

O percorrido da Vía da Prata e a análise das distintas percepcións dos usuarios nas diferentes contornas e tipoloxías de paisaxe identificadas serán o fío condutor destas xornadas, resaltando a importancia do Camiño de Santiago como itinerario cultural tanto para peregrinos e visitantes como para a poboación local.

Obxectivos

O obxecto das xornadas é analizar a percepción das paisaxes da Vía da Prata ao seu paso por Monterrei por parte de usuarios con perfiles diversos, e establecer un marco de intercambio e diálogo que permita ampliar o coñecemento sobre os valores da paisaxe. Proponse un estudo comparado da percepción antes e despois do transcurso das xornadas, co obxecto de avaliar se o coñecemento destes valores, dende unha óptica tanto cultural como eco-funcional, poden modificar o xeito en que percibimos a paisaxe.

Os obxectivos das xornadas son os seguintes:

• Recoller e analizar as percepcións sobre as paisaxes da vía da prata por parte de usuarios con distintos perfís.
  
• Establecer un marco de diálogo entre poboación local, visitantes, peregrinos, estudantes e expertos en diversos eidos vinculados á paisaxe.
  
• Concienciar sobre a percepción da paisaxe e os servizos ecosistémicos que presta.
  
• Afondar sobre os valores das paisaxes do Camiño de Santiago na súa variante Vía da Prata.
  
• Valorar o cambio na percepción das paisaxes por parte dos usuarios establecendo unha comparativa antes-despois das xornadas.
  
• Recoller propostas de mellora da paisaxe dende as ópticas tanto cultural como eco-funcional nos distintos ámbitos de estudo analizados.
  
• Contribuír á posta en valor da Vía da Prata ao seu paso pola contorna de Monterrei.

Metodoloxía de traballo

O formato das xornadas será unha combinación de intervencións de expertos en distintas materias, visitas de campo ao longo da Vía da Prata establecendo paradas con formato “aulas na paisaxe”, conducidas por expertos locais en diversos eidos que aporten coñecemento sobre os valores do ámbito de estudo, e obradoiros de debate en grupo nos que os participantes poidan chegar a puntos de encontro, co obxecto de realizar propostas. O formato das conferencias combinará presentacións con soporte audiovisual, sesións de debate enfrontando distintas perspectivas sobre o mesmo asunto e obradoiros, nos que se requirirá de forma expresa a participación proactiva do alumnado.

As xornadas serán coordinadas pola experta Esther Valdés, Dra. en arquitectura da paisaxe. Directora do Grao en xestión urbana da Universidad Camilo José Cela. Desenvolveu o seu labor investigadora en materia de paisaxe, percepción en cambio climático.