Santiago de Compostela, 22 de febreiro de 2018. O Consello Superior de Investigacións Científicas deu conta esta mañá nunha rolda de prensa na Delegación Institucional en Galicia dos resultados do primeiro ano de traballo do proxecto de investigación “Caracterización e recuperación de variedades de oliveira autóctonas de Galicia”, que financia integramente, con preto de 250.000 euros e por un período de catro anos, a Fundación Juana de Vega.
A investigación realízaa o Grupo de Viticultura da Misión Biolóxica de Galicia. Conta coa colaboración da Asociación de Produtores de Aceite e Oliva de Galicia, que participa na realización das prospeccións e asesora para a aplicación dos resultados ao sector, e da Asociación de Viveristas do Noroeste, que prestará apoio na multiplicación de planta daquelas variedades que resulten de maior interese comercial.
Na rolda de prensa interviñeron, en representación do CSIC, o seu delegado en Galicia, Eduardo Pardo de Guevara e Valdés, e a directora do Grupo de Viticultura da MBG, Carmen Martínez Rodríguez. Por parte da Fundación Juana de Vega interviñeron o seu presidente, Enrique Sáez Ponche, e o seu director, José Manuel Andrade.
En 2012 o Grupo de Viticultura da MBG, fundado no ano 2000, pero que tivo a súa orixe en 1987 e con liñas de investigación acerca da recuperación de variedades autóctonas de vide de Galicia e Asturias, iniciou unha nova liña de investigación centrada no estudo das variedades de oliveira existentes en Galicia. Eses primeiros traballos exploratorios permitiron confirmar a existencia de dúas variedades de oliveira autóctonas galegas (Brava Galega e Mansa Galega), recentemente recoñecidas oficialmente, grazas aos resultados achegados polo citado grupo. Neses traballos previos, ademais, demostrouse que existían, polo menos, cinco variedades máis, autóctonas de Galicia todas elas, e totalmente descoñecidas noutros lugares.
En 2017 o citado grupo asinou un contrato de investigación coa Fundación Juana de Vega, entidade coa que leva máis de 10 anos colaborando no ámbito da viticultura, con catro obxectivos fundamentais: 1) ampliar e completar a recuperación das variedades de oliveira autóctona galego, a través da realización de prospeccións exhaustivas 2) caracterizar os exemplares localizados a nivel botánico, molecular e agronómico, así como os aceites daquelas que resulten diferentes e únicas 3) poñer a disposición do sector e das administracións autonómica e nacional, os datos científico-técnicos necesarios para o recoñecemento legal e comercial como variedades de oliveira autóctonas de Galicia e únicas no mundo e 4) poñer a disposición de viveristas e olivareros planta das variedades de oliveira autóctona galego que presenten interese comercial.
“O obxectivo xeral agora é ampliar e completar a recuperación de variedades de oliveira autóctona galego, así como caracterizar os aceites procedentes das devanditas variedades. Para iso, a investigación consta das seguintes accións. En primeiro lugar, enquisas sobre a existencia de oliveiras centenarias en diferentes puntos de Galicia, visitas e prospeccións en cada zona, verificación do carácter centenario da oliveira e toma de mostras de follas e olivas. A continuación, realízase a caracterización molecular (ADN) e botánica de todas elas. O seguinte ano, na época de maduración, recóllese cantidade suficiente de oliva daqueles exemplares que resultaron ser variedades distintas para facer unha microelaboración de aceite. Posteriormente, cada un destes aceites é sometido a distintos tipos de análises para coñecer a súa composición. En anos posteriores realizaranse elaboracións de aceite, a maior escala, daquelas variedades que presenten máis interese comercial”, explica Carmen Martínez Rodríguez.
“Desde novembro de 2016 localizamos e marcamos 72 oliveiras, todos centenarios, excepto as dúas testemuñas de Arbequina e Picual, en localidades das catro provincias galegas”, apunta a investigadora do CSIC.
Ata o momento, nos laboratorios da MBG analizouse o ADN de 47 oliveiras, o que puxo de manifesto que hai 13 variedades distintas, das cales cinco se corresponden con variedades localizadas previamente en Galicia polo citado grupo.
“Das restantes, dúas correspóndense con árbores novas das variedades Arbequina e Picual, orixinarias do sur de España, empregadas como testemuña neste estudo. Ademais, un exemplar centenario resultou ser Cobrancoça, variedade tradicional
portuguesa. As outras restantes presuponse que son tamén autóctonas de Galicia, aínda que aínda se están consultando bases de datos internacionais para confirmalo. A estas hai que engadir catro máis que atoparamos en traballos anteriores, pero que non se detectaron nas prospeccións realizadas no marco do presente proxecto, ata o momento”, di Carmen Martínez Rodríguez.
“Na época de maduración, é dicir, a finais de 2017, recolleuse oliva e elaboráronse pequenas cantidades de aceite de 15 oliveiras distintas. As análises puxeron de manifesto que todos cumpren os parámetros esixidos pola normativa vixente para ser considerados aceites de calidade e que existen diferenzas entre eles, especialmente na concentración de determinados compostos. É importante, con todo, ser cautos con estes datos, xa que cada oliveira está nunha localización diferente e sometidos a manejos moi distintos”, destaca.
Nestes momentos o grupo de investigación está inmerso na realización das análises de ADN de todas as oliveiras xa localizados e nas próximas semanas están previstos novas mostraxes en localidades como Verín, Valdeorras e distintos puntos da provincia de Pontevedra.
“Os resultados finais, cos que se espera contar en 2021, permitirán, ademais, poñer a disposición de viveristas e olivareros planta de variedades de oliveira autóctona galego de interese comercial e ofrecer ao sector e ás administracións públicas os datos científico-técnicos requiridos para o recoñecemento legal e comercial como variedades de oliveira autóctonas de Galicia”, sinala.
Neste sentido, en outubro de 2017 as investigacións do grupo de Viticultura xa permitiron o recoñecemento oficial de dúas variedades de oliveira autóctonas de Galicia, “Brava galega” e “Mansa galega”.
Pola súa banda, José Manuel Andrade, director da Fundación Juana de Vega destacou que “os resultados que hoxe presentamos aquí son unha proba da inmensa riqueza biolóxica que temos en Galicia, que non temos identificada nin caracterizada e da que non podemos sacar proveito económico”. Por iso sinala que “proxectos como este son unha aposta estratéxica da Fundación orientada a recuperar variedades autóctonas de interese agrario en Galicia e poñelas a disposición do sector agroalimentario con todas as garantías e certificacións, co obxectivo final de axudar na mellora da competitividade por medio da diferenciación de produto”.
O presidente da Fundación, Enrique Sáez Ponche, incidiu en que “esta é unha entidade privada, que desenvolve as súas actividades cos ingresos que derivan do seu patrimonio” e destacou que “no desenvolvemento dos proxectos que impulsamos tratamos de integrar a todos os que teñen algo que ver coa iniciativa, neste caso aos produtores de oliveiras, aos viveiros que fornecen a planta e a un organismo de investigación de primeiro nivel mundial como é o CSIC, co que temos xa unha longa traxectoria de colaboración”. Reclamou a “necesidade de facer as cousas ben desde o principio, con paciencia, para que o sector olivarero estea seguro do que planta, sobre todo das variedades brava e mansa, que xa están recoñecidas e no futuro poida aproveitar a diferenciación que producen estas variedades autóctonas”.